Ο χρυσός σαν μετάλλευμα στη Χαλκιδικη : Μια ιστορία αγώνων

Του Γιάννη Σχίζα

Από την παρουσίαση στο ΜΑΧΩΜΕ 

Εισήγηση στο Συνέδριο του ΜΑΧΩΜΕ "Προυποθέσεις  υπέρβασης της λιτότητας και της επιτροπείας"

Το 2003, ύστερα από πρόσκληση Τουρκοκύπριων Περιβαλλοντιστών και κατόπιν του ανοίγματος της «Πράσινης Γραμμής» , μια ομάδα περιβαλλοντιστών επισκεφθήκαμε τη κατεχόμενη Βόρεια Κύπρο.  Μας δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσουμε τις εγκαταστάσεις της Cyprus Mining Corporation, που  παρουσίαζαν θλιβερή όψη εγκατάλειψης μετά την εισβολή του 1974. Επισκεφθήκαμε τους χώρους απόθεσης των αποβλήτων της εταιρείας, που χαρακτηρίζονταν από τη χρήση κυανίου (CN) για το διαχωρισμό του ωφέλιμου από το ανώφελο περιεχόμενο των κοιτασμάτων. Προς μεγάλη μας έκπληξη, διαπιστώσαμε ότι οι λίμνες απόθεσης του υλικού (5 ή 6 τον αριθμό, έκτασης 40 περίπου στρεμμάτων η κάθε μια) ήταν στεγνές, με την επιφάνεια τους χρωματισμένη με τα χρώματα της ίριδος... Στο βάθος η θάλασσα είχε κόκκινες ανταύγιες, 29 χρόνια μετά…

Σε αντίθεση με τη μέθοδο της χρησιμοποίησης κυανίου για την απόληψη χρυσού, η εγχώρια  βιομηχανία του χρυσού χρησιμοποίησε από το 2011  την μέθοδο  Flash Smelting. Η κοινή γνώμη είχε πάντοτε την αντίληψη ότι η εξόρυξη  χρυσού γινόταν με ήπιες μεθόδους – κάτι σαν τοποθέτηση χρυσού σε «λεκάνες» και το βαθμιαίο «ξεσκαρτάρισμα» του μετάλλου από τα πρόσθετα χαρακτηριστικά... Όμως αυτή η «βεβαιότητα» επρόκειτο να καταρρεύσει κάποτε με την απόληψη  χρυσού σε μεγάλη κλίμακα.

Η Εταιρεία «Ελληνικός Χρυσός»  αγόρασε τα δικαιώματα επί του πολυτίμου μετάλλου το 2003, οπότε με μια σειρά μεταπωλήσεων το 95% των οικοπέδων της εταιρείας  βρέθηκε στα χέρια της Καναδικής Goldfields. Η τελευταία μόλις κατάφερε να πάρει την έγκριση περιβαλλοντικών επιπτώσεων , την μεταπώλησε στην Eldorado.  

Μέχρι το  2006 μόνο οι ενδιαφερόμενοι για την λειτουργία του ορυχείου της «Μεγάλης Παναγιάς» αντιδρούσαν συλλογικά. Το παλιό ορυχείο βρισκόταν κάτω από το χωριό και τα πιο πολλά σπίτια είχαν επηρεαστεί από την εγκατάσταση του. Η κοινή γνώμη βοούσε από το πρωτοφανές αυτό φαινόμενο, με αποτέλεσμα μια συγκέντρωση του 2006 να προκαλέσει μεγάλο ενδιαφέρον στο Πανελλήνιο. Πάντως το 2011 γίνεται η πρώτη μεγάλη διαδήλωση στην Ιερισσό και το 2012 κατατίθεται η μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων .

Η τοποθέτηση  για τις 400 σελίδες της μελέτης και τα συναφή διαγράμματα, ήταν αδύνατο να προκύψει μέσα σε δύο μήνες – όπως ήταν προϋπόθεση . Οι ακτιβιστές έδωσαν την μελέτη στο Συμβούλιο Περιβάλλοντος του ΑΠΘ, το οποίο επίσης δεν κατάφερε να ανταποκριθεί σε μια τόσο πιεστική προθεσμία. Παρ΄όλα αυτά, η γνωμοδότηση του Συμβουλίου Περιβάλλοντος του ΑΠΘ βγήκε μετά διάστημα 4-5 μηνών και ήταν αρνητική !

Το επεισόδιο με την ΕΛΤΟΡΑΝΤΟ και γενικά με τις χρυσοφόρες δραστηριότητες στη Χαλκιδική μας δίνει αφορμή για σκέψεις πάνω στη γενικότερη πολιτική σχέση – αφενός των περιοίκων και αφετέρου των εργαζομένων στην εταιρεία. Είναι μια σύγκρουση μεταξύ ταξικών χαρακτηριστικών και χαρακτηριστικών που συνδέονται με το τόπο κατοικίας, με την εντοπιότητα. Προϊόντος του χρόνου, η Εταιρεία συμπεριλαμβάνει μέσα στις τάξεις της εγχώριο προσωπικό, το οποίο φαίνεται να επιλέγει με βάση διάφορα κριτήρια: Επιλέγεται ο κουμπάρος, ο γιός του  αστυνομικού της περιοχής, ο γιός του καταστηματάρχη κλπ ! Όμως κατ΄ αυτό το τρόπο η σύγκρουση μετασχηματίζεται, προσλαμβάνει καινούρια χαρακτηριστικά – που κάποτε θυμίζουν τις χωροταξικές εντάσεις μεταξύ της προτίμησης εξοχικής κατοικίας και παραγωγικού περιβάλλοντος. Η Εταιρεία ζητά να προχωρήσει στο συγκεκριμένο έργο, κραδαίνοντας  μια προειλημμένη χωροταξική επιλογή και αδιαφορώντας για την ύπαρξη μιας πλειοψηφίας που είχε αντίθετη άποψη. Ιδιαίτερα μάλιστα όταν το επίδικο αντικείμενο  αφορούσε το νερό, τον αέρα, την αισθητική του χώρου, την έκθεση σε νοσογόνους παράγοντες.

Στη συζήτηση αυτή θα απασχοληθούμε ως ένα βαθμό   με θεωρίες περί «εξορυκτισμού» και «μη εξορυκτισμού» - θεωρίες που δεν αποτελούν κάποιο σοβαρό οδηγό για τις μεταλλουργικές επεμβάσεις. Η τάση του κεφαλαίου  για την διάνοιξη όσο γίνεται περισσότερων ορυχείων προϋποθέτει μια διαρκή πίεση προς τις κρατικές αρχές, στις οποίες αυτές κατά κανόνα ενδίδουν με συμφερότερους ή  μη όρους, συναρτήσει των αναμενόμενων κερδών και των δυσκολιών στη παραγωγή. Εξ άλλου οι αρχές αυτές είναι «διαφοροποιημένες» μεταξύ τους από την άποψη του επιπέδου ανάπτυξης της κάθε χώρας, οπότε ο καθένας καταλαβαίνει ότι βρίσκονται σε ένα ανταγωνισμό όσον αφορά την πρόσληψη των  «καλύτερων» επενδυτών.  Στην προκειμένη περίπτωση είναι καθοδηγητικό ένα είδος αξιώματος που διέπει την οικολογική σκέψη :   Το «αξίωμα» που θέλει την εξορυκτική δραστηριότητα να αποσπά από την φύση την μικρότερη δυνατή ποσότητα των παρθένων φυσικών υλών και να «αποδίδει» σε αυτήν την μικρότερη δυνατή ποσότητα αποβλήτων. Η τήρηση αυτής της διαδικασίας απαιτεί κρατική παρέμβαση, αλλά πάντως μέσα από αυτή  είναι δυνατό να παρέχεται μια εγγύηση  για την  μακροβιότητα των υλικών και των διαδικασιών και επομένως  για την εξοικονόμηση μέσων .

Εδώ αξίζει να τεθεί σαν επιτομή των προβλημάτων:  Μετά την έγκριση και στα χρόνια που ακολούθησαν, βγήκαν στην επιφάνεια ένα σωρό ζητήματα, το βασικό των οποίων – που είναι και το επίμαχο θέμα των ημερών μας – είναι η μέθοδος της «ακαριαίας τήξης» (Flash Smelting) , η μέθοδος που εφαρμοζόταν από το 2011, που υποτίθετο ότι θα έβγαζε καθαρά μέταλλα από τα συμπυκνώματα Ολυμπιάδας και Σκουριών.  Εν πρώτοις, έχουμε τη παραγωγή μεγάλης ποσότητας αρσενικού , το οποίο παραγόμενο υπό μορφή αερίου απειλεί άμεσα την υγεία των κατοίκων. Είναι επίσης η καταστροφή μιας τεράστιας έκτασης αρχέγονου δάσους, το οποίο ουδέποτε είχε ξυλευθεί. Είναι η ύπαρξη τεράστιας ποσότητας αμιάντου στις Σκουριές, κάτι που απέκρυψε η Εταιρεία μέχρι να την εντοπίσει το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών το 2016. Είναι τα φράγματα απόθεσης των επικίνδυνων αποβλήτων, εκ των οποίων το ένα είναι κτισμένο πάνω σε παλιά εστία  σεισμικών φαινομένων που απέδωσε σεισμούς μέχρι 7,2 ρίχτερ. Είναι  και τα άλλα δύο φράγματα , εκτεθειμένα σε σεισμικές δονήσεις,  σε κοντινή απόσταση.

Ορισμένες στιγμές του αγώνα που έζησαν οι κάτοικοι αξίζει να τονισθούν  . Στις 25.3.13, είχαμε την πρώτη μεγάλη κινητοποίηση  στη τοποθεσία Χονδρό Δένδρο, στις Σκουριές. Η διαδήλωση είχε τα γνωστά χαρακτηριστικά, επί πλέον όμως είχε και το εξής :Για πρώτη φορά η Αστυνομία δρούσε σαν ιδιωτική  ασφάλεια της Εταιρείας και εμπόδιζε το κόσμο να πλησιάσει  το βουνό, ενώ παράλληλα, ήταν η πρώτη φορά που οι εργαζόμενοι στάθηκαν  απέναντι στους υπόλοιπους κατοίκους αποβλέποντας στην κατατρομοκράτησή τους.

Σε αυτή την περίοδο, ο ΣΥΡΙΖΑ στέκεται στο πλευρό των κατοίκων ποικιλοτρόπως. Στις διαδηλώσεις συμμετέχουν μέλη και βουλευτές. Η Ιγγλέζη εκλέγεται για πρώτη φορά βουλευτής το 2012 και ως μέλος της αντιπολίτευσης κάνει ο,τι μπορεί για να βοηθήσει το κίνημα. Μετά τον Ιανουάριο το 2015 όμως,  δηλώνει ότι το πρόβλημα θα λυθεί με κυβερνητική παρέμβαση και συνεπώς δεν  χρειάζονται διαδηλώσεις…. 

Παρά τις «συμβουλές» αυτές , έχουμε τρεις διαδηλώσεις στις Σκουριές επί ΣΥΡΙΖΑ – αντίστοιχα τον Φεβρουάριο, τον Μάρτιο και τον Απρίλιο. Και στις τρείς υπάρχουν ΜΑΤ και δακρυγόνα, όμως στη  τρίτη έχουμε το  φαινόμενο να επιτίθεται η Εταιρεία στους κατοίκους μαζί με μεταλλωρύχους ! Έχουμε δηλαδή μια άμεση και αδιαμφισβήτητη συμπαράταξη εταιρικών συμφερόντων και εργαζομένων.

Επακολουθεί μια ύφεση του κινήματος των κατοίκων , τους πικρούς καρπούς της οποίας εισπράττουμε μέχρι σήμερα. Όμως θα μπορούσαμε να πούμε ότι σήμερα αποτελεί βασική υποχρέωση της εταιρείας το να κάνει μεταλλουργική επεξεργασία στην Ελλάδα και να παράγει καθαρά μέταλλα προς εξαγωγή. Θεωρητικά δεν θα έπρεπε να εκδίδονται άδειες για την εταιρεία – αλλά αυτό προσκρούει στην περίπτωση Σταθάκη στο Υπουργείο : Ο οποίος δεν έχει κανένα ενδοιασμό στο να δίνει άδειες.

Οι λεγκαλιστικές αυταπάτες έχουν παίξει ρόλο στο κίνημα – μέχρι να αποδειχθεί ο απατηλός χαρακτήρας τους. Το ΣτΕ στο οποίο επενδύθηκαν τόσοι μύθοι και τόσες υποσχέσεις ,έδειξε τον εξ αρχής εχθρικό χαρακτήρα του απέναντι στους κατοίκους .Είναι χαρακτηριστικό ότι στις 22-1-2012 μια ομάδα από τους προσφεύγοντες κατοίκους, ο πρόεδρος του ΠΜΔ Τόλης Παπαγεωργίου, μαζί με τον επικεφαλής της μείζονος μειοψηφίας του Δήμου Αριστοτέλη Μιχ. Βλαχόπουλο και τους δημοτικούς Συμβούλους Χρ.Δάλλα και Ελ. Μελετλίδη, συναντήθηκαν κατόπιν αιτήματος τους με τον κ.Μενουδάκο που προήδρευε του ΣτΕ. Σκοπός της συνάντησης ήταν να παραδώσουν στον πρόεδρο του ΣτΕ τον  φάκελλο του Flash Smelting που  αποκάλυπτε ότι η  Ελληνικός Χρυσός  στη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων είχε ψευδώς παρουσιάσει   μια καθαρά πειραματική μέθοδο ως καλά τεκμηριωμένη και δοκιμασμένη για βιομηχανική χρήση.

Ο πρόεδρος  του ΣτΕ έδειξε έντονα προβληματισμένος, ειδικά όταν του εκτέθηκαν οι επιπτώσεις στην υγεία από την διαφυγή μεγάλων ποσοτήτων θανατηφόρων αερίων αρσενικού στην περίπτωση λειτουργίας αυτού του εργοστασίου. Στο τέλος είπε στους επισκέπτες του να καταθέσουν το φάκελο, κατ’ εντολή του, στην Εισηγήτρια Σύμβουλο κ. Σακελλαροπούλου ως σχετικό με την προσφυγή έγγραφο, ενώ ήταν γνωστό  σε όλους ότι η περίοδος κατάθεσης εγγράφων και στοιχείων για τη συγκεκριμένη υπόθεση είχε κλείσει. Περίπου ένα μήνα αργότερα, μιλώντας σε ημερίδα δικαστικών στη Θεσσαλονίκη, ο κ. Μενουδάκος έκανε την εξής εύγλωττη δήλωση: «Λόγω των κρισίμων συνθηκών που διέρχεται η χώρα μας, δεν μπορούμε να είμαστε δογματικοί με την ερμηνεία του συντάγματος»

Η δήλωση είναι ενδεικτική της στροφής του ΣτΕ προς την ελαστική ερμηνεία του Συντάγματος και τη χαλάρωση της συνταγματικής προστασίας του περιβάλλοντος με πρόσχημα την κρίση, η οποία ήταν ήδη πρόδηλη από σειρά αποφάσεων του Δικαστηρίου και έγινε ακόμα πιο φανερή  στη συνέχεια.

Σήμερα ο χρυσός παίζει το ρόλο οιονεί χρήματος,  για το οποίο υπάρχει ο κανόνας : Όσο αυξάνεται η διεθνής αστάθεια άλλο τόσο αυξάνονται οι διεθνείς και εσωτερικές χρηματικές χρήσεις του. Η Γερμανία έχει γίνει γνωστή για την εισαγωγή και δέσμευση τεραστίων ποσοτήτων χρυσού από τα θησαυροφυλάκια των Ηνωμένων Πολιτειών, ενώ ανάλογες κινήσεις έκαναν η Ολλανδία και η Φινλανδία. Επίσης η  Ρωσία, το Ιράν, οι Ινδίες  και άλλες χώρες, τείνουν να συγκεντρώσουν τεράστιες ποσότητες χρυσού για την αξιοποίηση μελλοντικών αναγκών. Στη σημερινή κατάσταση ειδικότερα, η εκτόπιση  του δολαρίου από τις διεθνείς ανταλλαγές πετρελαίου και η χρήση του χρυσού αντί γι αυτές, είναι ενδεικτική της κατάρρευσης της Αμερικανικής ηγεμονίας και της ανόδου άλλων  δυνάμεων. Στο προβλεπτό μέλλον η άνοδος της ζήτησης χρυσού πρόκειται να τροφοδοτήσει ανάλογα φαινόμενα, σε μια διεθνή αγορά που προς το παρόν «δουλεύει» σε συνθήκες προϊούσας απορρύθμισης…Θα πρέπει να αναμένουμε μεγαλύτερη  αστάθεια, μεγαλύτερες εισαγωγές χρυσού στη διεθνή αγορά νομίσματος, μεγαλύτερη χρήση του «πολύτιμου μετάλλου» - παρά τις συγκυριακές αυξομειώσεις της τιμής του : Όμως αυτό δεν είναι λόγος για την παράδοση της  οικονομίας και της κοινωνίας σε αδίστακτους χρυσοθήρες, που κερδίζουν πάνω στη  πλάτη των λαών… 

Σημειώσεις  

 

1.«Από μεταλλείο χρυσού με κυάνιο, σε προστατευόμενο ιστορικό τόπο» http://oikonikipragmatikotita.blogspot.gr/2016/02/blog-post_61.html

2. Γιάννη Σχίζα Αυγή 14.8.15  «Ο χρυσός μέτρο της Διεθνούς αστάθειας»

http://oikonikipragmatikotita.blogspot.gr/2015/08/blog-post_47.html

3. Αυγή, 23.11.14  «Λομπύστες του χρυσού και μάταιες ελπίδες» http://oikonikipragmatikotita.blogspot.gr/2014/11/blog-post_6.html

4. Μαρία Καδόγλου, «Η κινηματική ορμή έχει ξαναρχίσει να επανεμφανίζεται» https://antigoldgr.org/blog/2017/10/14/maria-kadoglou-i-kinimatiki-ormi-sti-chalkidiki-echei-ksanarchisei-na-emfanizetai-skouries/

5.Γιώργου Βελεγράκη «Περί εξορυκτισμού» http://kokkoi.gr/?p=826 
6. Ο χρυσός που λείπει και οι διεθνείς τράπεζες από  το    http://www.banksnews.gr/portal/home-page/124-top-story/18553-o-x----------